گشت و گذار در ایران باستان
بعضی‌ها می‌گویند اولين باری که موزه ایران باستان را ديدیم، ناخودآگاه به ياد كتاب‌هاي درس تاريخ در دوران ابتدایي و راهنمايي افتادیم. دلیلش ساده است. شما در این کتاب‌ها تصاویر سردیس‌ها و تندیس‌هایی را از سربازان هخامنشی ایران می‌بینید که براساس آثار موجود در موزه ایران باستان نقاشی شده است. اين موزه پلي است میان گذشته و حال. اگر چندی است فرهنگ و قدمت ایران را زیر لایه‌هایی از فرهنگ‌های تازه و نوپدید به فراموشی سپرده‌اید، دیدار از این موزه همه‌چیز را به یادتان می‌آورد و گذشتگان ایران زمین را به شما می‌شناساند.
وقتی از ميدان امام‌خمینی به سمت غرب بروید، بعد از پشت‌سر گذاشتن سردر زيباي باغ ملي، به خيابان سي‌تير می‌رسید. در ابتداي اين خيابان، معماري زيباي موزه ايران باستان – اولین موزه ایران – در برابر شما جلوه‌گری مي‌كند. این موزه در 6 ماهه دوم سال از ساعت 9 تا 17 دایر است.
ساختمان موزه
ساخت موزه ایران باستان در اردیبهشت سال ۱۳۱۳ به دستور رضاشاه و توسط معمار مشهور فرانسوی، آندره گدار، شروع شد و در ۱۳۱۶ به اتمام رسید.
ساختمان موزه ایران باستان برای خودش یک موزه است. طرح و نقشه آن با موضوع و اشیای داخل آن ارتباط و هماهنگی جالبی دارد؛ مثلا نما و سردر ورودی آن به سبک ایوان کسری ساخته شده است. (ایوان کسری همان کاخ مشهور شهر تیسفون، پایتخت دولت ساسانی است) رنگ آجرهای نمای موزه سرخ تیره است که نمایانگر معماری عصر ساسانی است.
داخل موزه چه خبر است؟
آثار موجود در این موزه به 2 بخش کلی تقسیم می‌شود؛ ایران پیش از اسلام و ایران پس از اسلام. البته کاوش‌های باستان شناختی موجب شده این موزه طی چند مرحله، گسترده شود. مثلا در فاصله سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰، علاوه بر تعویض ویترین‌ها و نوسازی سیستم‌های گرمایشی و برقی موزه، واحدهایی با عنوان انبار و گنجینه نیز به آن اضافه شد. همچنین در سال ۱۳۷۵، آثار دوره اسلامی رسما از موزه ایران باستان به ساختمان مجاور آن که در سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، منتقل شد.
آنچه در این موزه خواهید دید شامل مجموعه پیش از تاریخ، دوره اسلامی، مهر و سکه، مجموعه تاریخی و لرستان، کتابخانه و مرکز اسناد است.
قدیمی‌ترین دست ساخته‌های بخش پارینه سنگی که از سنگ کوارتز ساخته شده‌اند، مربوط به حوزه رودخانه کشف رود در شرق مشهد هستند که بیش از یک میلیون سال قدمت دارند. از دیگر مجموعه‌های قدیمی این بخش، آثار مربوط به استان گیلان و حوالی مهاباد است که قدمتی حدود 700 تا 200 هزار سال دارند. از دوره‌های پارینه سنگی میانی و جدید نیز آثار جالب توجهی به چشم می‌خورد که قدمتشان بین 200 هزار تا 12 هزار سال است.
بقایای یک دندان 20 هزار ساله
از دوره پارينه سنگي ميانه كه همزمان با حضور انسان نئاندرتال در ايران است، ابزارهاي ساخته‌شده از سنگ آتش‌زنه و بقاياي سنگواره جانوران مربوط به غارهاي منطقه زاگرس و فلات مركزي ايران – از جمله غارهای بیستون و خرم‌آباد – به نمايش در آمده است.
در دوره پارينه سنگي جديد كه مصادف با گسترش انسان هوشمند امروزين در ايران است، ساخت تيغه ابزار رواج يافت. قدیمی‌ترین بقایای انسان کشف‌شده در ایران در این بخش دیده می‌شود که به «دندان وزمه» مشهور است. این دندان کهن‌ترین بقایای سنگواره انسان در ایران است که به طور مستقیم تاریخ‌گذاری و در غاری به نام وزمه نزدیک کرمانشاه کشف شده است. این دندان آسياي كوچك که مربوط به کودکی 9 ساله است، به روش طيف‌سنجي گاما، سال‌يابي شده که تاریخي بين 20 تا 25 هزار سال پيش را نشان می‌دهد.
ابزارهای انسان غارنشین
در دوره پارینه سنگی جدید، ساخت ابزارهاي استخواني و استفاده از تزیينات شخصي مانند آويز صدفي، دندان حيوانات و گل اُخرا نيز در ايران متداول شد. از مكان‌هاي مهم اين دوره، غار «يافته» (لرستان) است كه نمونه‌هايي از اشيای آن در سالن موزه به نمايش در آمده است. از دوره بعدي (فراپارينه سنگي) كه مشخصه‌هاي آن ابداع ابزارهاي تركيبي، كاربرد سنگ ساب و ذخيره‌سازي مواد خوراكي است، نمونه‌هايي از غار «علي تَپه» (مازندران)، غار «شَلم» (ايلام) و چند مكان ديگر به نمايش گذاشته شده است.
از دوره نوسنگی و روستانشینی آثاری مانند قدیمی‌ترین خشت ایران از تپه گنج دره، قدیمی‌ترین پیکرک‌های گلی انسان و حیوان از تپه سراب و ابزارهای سنگی به نمایش درآمده است. شوش(خوزستان)، اسماعيل آباد و چشمه‌علي (تهران) و تل باكون (فارس) از مکان‌هاي بسيار مهم در دوره «مس و سنگ» در ايران هستند كه نمونه‌هايي از سفالينه‌هاي منقوش آنها در موزه ديده مي‌شود. از نقش‌هاي مورد توجه در اين دوره مي‌توان به نقش ساده شده بزكوهي اشاره كرد كه در سطح ظروف سفالين ديده مي‌شوند.
به طور کلی، ظروف سفالی قرمز به دست آمده از چشمه‌علی و اسماعیل‌آباد، جزو اولین و قدیمی‌ترین آثاری است كه بازدیدكنندگان موزه ایران باستان با آن مواجه می‌شوند و قدمت آنها متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد است.
ظروف و اشیای نقش‌دار
فکر نکنید فقط انسان‌های امروزی باسلیقه هستند. آثار به دست آمده از هزاران سال پیش نشان می‌دهد که انسان‌های آن دوران برای ظروف و اشیای خود از نقوش و تزیینات جالبی استفاده می‌کردند. بخشی از این نمونه‌ها را می‌توانید در موزه ایران باستان مشاهده کنید.
ظروف سنگي جيرفت و شهداد با نقوش متنوع، مانند نبرد انسان با جانوران اساطيري و نقش‌هاي هندسي، جانوري و گياهي، از نمونه‌هاي شاخص اين ظروف‌اند كه در ويترين‌ها به نمايش درآمده‌اند.
ظروف، ادوات جنگي، اشيای تزیيني، پيكرك‌هاي انساني و جانوري از جمله اشياي فلزي اواخر عصر مفرغ و آغاز عصر آهن هستند که در سالن موزه به نمایش درآمده‌اند. همچنین سفال خاكستري با سطح صيقلي و داغدار و ظروف با لوله‌هاي ناوداني، با فرم‌هاي جانوري و انساني و… از دیگر اشیای چشمگیر موزه است.
