کوچه‌های خاکی تهران، آفتاب داغ تابستان و آب آلوده یک مجموعه تمام‌عیار برای بروز بیماری‌های عفونی پایتخت‌نشینان دوره قاجار را فراهم می‌کرد. یکی از بیماری‌هایی که در این دوره گریبان تهرانی‌ها را گرفت و به کام مرگ کشاند سل بود. زمانی که اطبا برای درمان بیماری سل مظفرالدین شاه قاجار سکونت در محل خوش آب و هوا را تجویز کردند خوش‌آب و هواترین محله شمیران یعنی «دارآباد» را برای او برگزیدند. در مدتی که او در کاخ خود در دارآباد سکونت داشت از بیماری سل رهایی یافت.
بهبود بیماری شاه قاجار باعث شد تا محل سکونت موقت او برای همیشه به‌عنوان مرکز بیماران ریوی و سل باقی بماند و بشود بیمارستان مسیح دانشوری. کاخ او اکنون داخل بیمارستان مسیح دانشوری قرار دارد. این بیمارستان با تجهیزات کامل خود به تنها مرکز بیماران ریوی نه تنها در پایتخت بلکه در کل کشور تبدیل شده و از کشورهای همسایه نیز برای درمان راهی این مرکز می‌شوند. اما اینکه چطور اطبا این نقطه را به‌عنوان خوش آب و هواترین قسمت پایتخت انتخاب کردند روایت جذابی دارد.
مظفرالدین شاه قاجار بعد از سال‌ها ولیعهدی از تبریز به تهران آمد. آب آلوده تهران تا قبل از لوله‌کشی در سال ۱۳۳۴ یکی از عوامل ایجاد بیماری سل بود که جان بسیاری از مردم این سرزمین از جمله ملک الشعرای بهار را گرفت. شاه قاجار در تهران به بیماری سل مبتلا می‌شود و طبق تجویز اطبای فرنگی باید در محله‌ای بسیار خوش آب و هوا ساکن شود. به همین دلیل اطرافیان شاه به تکاپو می‌افتند تا خوش آب و هواترین مکان را برای زندگی مظفرالدین شاه برگزینند. بی‌درنگ به سراغ روستاها و آبادی‌های شمال تهران می‌روند و به روش جالبی دست می‌زنند. ملاک انتخاب آنها دیرتر فاسد شدن گوشت‌هایی بود که در محله‌های مختلف شمیران از جمله نیاوران، سعدآباد و دزاشیب گذاشته بودند.
تکه گوشتی که در محله دارآباد گذاشته شده بود، به واسطه هوای سردتر، ماندگاری طولانی‌تری داشت و ثابت کرد این محله خوش آب و هواترین محله شمیران است. حالا باید به فکر ساختن محل اقامت شاه قاجار بود. کاخی با معماری ساده برای سکونت شاه مسلول بنا شد. این کاخ اقامتگاه موقت مظفرالدین شاه بود و او دوره نقاهت خود را در این کاخ گذراند. به واسطه حضور مظفرالدین شاه در این کاخ، این محله «شاه‌آباد» خوانده می‌شد. محله‌ای که این روزها آن را با نام دارآباد می‌شناسیم. دارآباد به معنای محله‌ای پر از درخت است. تهرانی‌ها از کلمه «دار» برای اشاره به درخت استفاده می‌کردند.دار زدن هم به این معنی بود که کسی را از درخت آویزان کنند.
کاخی ساده اما مطابق معماری دوره قاجار
اگر گذرتان به بیمارستان مسیح دانشوری افتاده باشد کاخ مظفرالدین شاه را که ساختمان اداری بیمارستان است درست وسط حیاط بیمارستان می‌بینید. با ورود به طبقه اول کاخ مظفرالدین شاه کتیبه‌ای جلب نظر می‌کند و شرح مختصری از زمان ساخت این کاخ می‌دهد که توسط «حسین حجار» نوشته شده است: «در سال ۱۳۱۹ قمری (۱۲۷۳ شمسی) که سال گاو (اودئیل به زبان مغولی) بود باغ شاه‌آباد توسط میرزا علی‌اصغر خان امین السلطان خریداری شد و یک سال بعد در سال پلنگ (بارس ئیل به زبان مغولی) توسط میرزا محمود خان حکیم الملک، وزیر دربار مظفرالدین شاه بنای عمارت شد.»
علی اصغرخان امین السلطان، اتابک اعظم، باغ بزرگی در قریه دارآباد به مساحت ۶۰هزار‌مترمربع خریداری کرد و کاخ شاه در ۲طبقه ساخته شد که سقف آن شیروانی و خرپای چوبی دارد. طبق روال معماری ایرانی روبه‌روی این کاخ حوض بزرگی خودنمایی می‌کند. «نصرالله حدادی» پژوهشگر تهران قدیم و نویسنده کتاب «با من به تهران بیایید» درباره معماری کاخ شاه می‌گوید: «در مقایسه با دیگر کاخ‌های شاهان قاجار این کاخ بسیار ساده و با اتاق‌های کوچک ساخته شده. چون قرار بود مظفرالدین شاه به‌طور موقت اینجا سکونت کند. با این حال همان ملاحت و ظرافت‌های عمارت‌های دوران قاجار را دارد. قرینه این کاخ خانه هرمز آرش در بوستان پلیس فعلی و خانه عین‌الدوله در میدان هروی و خانه تیمورتاش است.»
خدمات دکتر مسیح دانشوری برای بیماران مسلول
بعد از فوت مظفرالدین شاه، کاخ او که در خوش آب و هواترین یا به عبارتی سالم‌ترین نقطه آب و هوایی پایتخت بنا شده بود به تدریج به آسایشگاهی برای بیماران مسلول تبدیل شد. با اضافه شدن چندین ساختمان به مجموعه کاخ مظفرالدین شاه در زمان پهلوی اول بیمارستانی مخصوص بیماران مبتلا به سل پایه‌گذاری شد. دکتر «مسیح دانشوری» نخستین پزشک متخصص ریه در ایران یک مدرسه پرستاری در این کاخ دایر کرد و بعدها در مرداد سال ۱۳۱۶ آسایشگاه سل را در محل کنونی بیمارستان مسیح دانشوری بنیان گذاشت.
سرانجام توانست اینجا را به‌صورت یک بیمارستان و آسایشگاه مطابق با استانداردهای زمان برای بیماران مسلول تبدیل کند. دکتر مسیح دانشوری سال ۱۳۴۷ در ۶۹سالگی درگذشت. این مرکز اکنون با داشتن ۲پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی و ۶ مرکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه‌های کشور به‌عنوان مرکز همکاری‌های آموزشی سل منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی است. اما شاید کمتر کسی بداند که چرا برای مظفرالدین شاه مسلول اینجا را انتخاب کردند. هنوز هم در روزهایی که شاخص آلودگی هوا به رنگ قرمز درمی‌آید و مراجعان به این بیمارستان یک و نیم برابر می‌شود در دارآباد می‌شود نفس کشید.
راحله عبدالحسینی
