میراث ارمنیان مهاجر لای نان فانتزی
خوردن غذای آماده کم کم به عادت ما ایرانیان تبدیل می شود و با وجود مشکلات بهداشتی ای که دارد، هر روز به مشتریان آن افزوده می شود. در این بین یک سوال پیش می آید؛ پیتزا و ساندویچ از کی به ایران آمدند؟ سایت «خبرآنلاین» در گزارشی، از ورود فست فودها به تهران نوشته است.
پس از انقلاب کمونیستی روسیه در سال ۱۹۱۷ میلادی یا ۱۲۹۶ شمسی، عده زیادی از ارمنیان و روسهای مخالف انقلاب به ایران سرازیر شدند. کالباس، سوسیس و ژامبون از مواد غذایی مورد علاقه شدید آنها بود که پس از ساکن شدن در گیلان، مازندران، استرآباد و تهران، شروع به تهیه آنها کردند.
«آرزومان» و «میکاییلیان» دو تن از ارمنیان مهاجر، اولین بار در گیلان و سپس در تهران کارگاه کالباس و سوسیس راه انداختند که بعدها به کارخانه های بزرگی تبدیل شد. شهرت کالباس و سوسیس ایران به قدری بود که در جنگ دوم جهانی، انگلیسیها رسما با صدور چند تن کالباس و سوسیس برای رفع نیاز سربازان انگلیسی در آفریقا و خاور نزدیک موافقت کردند.
نخستین ساندویچ فروشیهای ایران
از دوران جنگ دوم، اولین ساندویچ فروشها در تهران و سپس در شهرستانها، غالبا نیز به وسیله ارمنیان باز شدند. اولین بار، در خیابان استانبول تهران چند مغازه که انواع ماهی مانند ماهی دودی و لولههای کالباس میفروختند، شروع کردند به فروختن ساندویچ های پنج قرانی کالباس. آنها نان بولکا (سفید بامزه ترشی خمیر)، خیارشور حلبی تبریز و کمی کره به نان میمالیدند وچند برگ جعفری تازه خردشده هم لای ساندویچ می گذاشتند.
در «مغازه خزر» واقع در یک پاساژ حوالی چهارراه استانبول، رستورانی افتتاح شد که در آن چند نوع غذا از جمله سوسیس سرخ کرده، مغز گوسفند، کتلت، ماهی ازون برون یا شیرماهی را همراه تودهای از پوره سیبزمینی با سس گوجه فرنگی، هر پرس ۶ قران و بعدها ۱۲ ریال و در دهه چهل ۱۸ ریال می¬فروختند. آنجا محل جمع شدن و سخن گفتن و وقت گذراندن شعرا، نویسندگان، روزنامهنگاران، دانشجویان و دانشآموزان کلاسهای بالای مدارس متوسطه بود.
خیابان استانبول به مرکز ساندویچ فروشی های تهران تبدیل شده بود و شب جمعه¬ها در خیابانهای استانبول، نادری، لالهزار و لالهزارنو غلغلهای بود. ساندویچ از سالهای حدود ۱۳۳۵ به شهرستانها نیز انتقال یافت.
ساندویچ خوردن مساوی بی آبرویی
در سالهای اول، افراد محترم و آبرومند رفتن به ساندویچفروشیها را دون شأن میدیدند. همان طور که در عصر ناصری رفتن به رستوران و چلوکبابی کاری خلاف آبرو تلقی میشد و میگفتند فلانی سفره درست و حسابی ندارد که به دکه نان و کباب یا دکان چلوکبابی میرود، اما به تدریج ساندویچ جای خود را باز کرد و در دهه ۴۰ تعداد کارگران ساندویچفروشیها تنها در رشت به ۱۶ هزار نفر رسید.
در تهران طی دو دهه ۳۰ تا ۵۰، تعداد ساندویچفروشیها از ۱۰هزار گذشت. در اوایل این دهه همبرگر وارد بازار غذای ایران شد. «تاپس همبرگر» در بلوار ناهید در خیابان جردن (آفریقا)، اولین همبرگرها را با بهای ۳ تومان می¬فروخت که با یک بطری نوشابه و یک پاکت سیبزمینی ۴ تومان می شد. وقتی همبرگر «تاپس» همبرگر خود را ۴ تومان کرد، غوغایی در تهران برپا شد. شهرداری دخالت کرد و دستور بازگشت به بهای سابق را داد که صاحب همبرگرفروشی زیر بار نرفت و به جای همبرگر، پیتزا عرضه کرد که گرانتر بود.
اولین پیتزاها
وقتی ساندویچ فروشی در ایران پا گرفت، به تدریج ساندویچ با ذائقه ایرانی نیز به بازار آمد مانند کتلت، استیک، سالادالویه، مغز، مرغ، تخممرغ و کوکوسبزی. در دهه ۱۳۴۰ در بلوار کشاورز یک ساندویچفروشی بزرگ به نام ۴۴۴ افتتاح شده بود. ساندویچفروشی دیگری در ابتدای خیابان لالهزار نو، جنب سینما «متروپل» بود که به ساندویچهای کالباس خوشمزه و مرغوب شهره بود. این ساندویچفروشی «اختیاری» نام داشت و دو برادر ارمنی آن را اداره میکردند.
در دهه ۴۰ پیتزا نیز که غذایی ایتالیایی بود به ایران آمد؛ اولین پیتزا در ایران در خیابان «ویلا» و همزمان در خیابان «شاه عباس» تهران در نیمه دهه ۴۰ عرضه شد که آن را پیتزا ی «پنتری» نام نهادند. البته پیتزا «داوود» هم با طرفداران خود از مدعیان پیشکسوتی در این عرصه است.
