محله « درب دوم » از شمال به بزرگراه صدر، جنوب باغ سفارت انگلیس، غرب خیابان شریعتی و از شرق به خیابان قلندری می‌رسد. این محله یکی از محله‌های قدیمی تهران است که حدود ۸۰ سال قدمت دارد ولی کمتر کسی می‌داند چرا این محله به درب دوم شهرت پیدا کرده است؟ برای بررسی چرایی و چگونگی نام این محله سری به آن زده‌ایم.
از ضلع جنوبی پل صدر به سمت محله درب دوم می‌رویم. ابتدا بوستان سبز کوچکی قرار دارد. سر راه مغازه‌هایی با متراژهای کوچک و آیه‌های قرآنی فضای سنتی و مذهبی را در ذهن تداعی می‌کنند. حدود ۸۰درصد محله بافت فرسوده است. کوچه‌ها عرض یک متری دارند و چون روی تپه قرار گرفته‌اند برای رفتن به داخل آنها باید از پله‌های باریک عبور کرد. تیرهای چوبی چراغ‌برق همراه با انبوه سیم‌های آهنی در هرچند قدم دیده می‌شوند. برخی دیوارهای کوچه‌ها با نقاشی‌های دیواری تزیین شده‌اند. جوی‌های باریک مسیر راه را نشان می‌دهند.
کوچه‌های انجیلی، فضعلی، پارسا و ارکاب از امکانات کمتری برخوردار هستند. در این کوچه‌ها هنگام عبور، زباله به چشم می‌خورد. دودکش‌های قدیمی از برخی خانه‌ها بیرون آمده‌اند. تعداد انگشت‌شماری آپارتمان ساخته شده است. برخی بناها کوچک هستند و متراژ ۲۰مترمربعی دارند. کنار ساختمان‌ها ردیفی از موتورسیکلت‌ها قرار دارند. چند کودک انتهای کوچه در حال دویدن هستند. مردی با ۲کیسه سنگین در حالی که نفس‌نفس می‌زند از پله‌ها بالا می‌آیند. مرد عبور می‌کند. باد، گرد و خاک کوچه را به هوا می‌برد. صدای قمری به گوش می‌رسد. بعد سکوت. در کوچه یک متری صدایی نمی‌آید.
تپه‌ای در ده قلهک
حدود صد سال قبل درب دوم، تپه و بخشی از ده قلهک بود که با توجه به زمین ناهموارش کمتر کسی در آن ساکن می‌شد و بیشتر بیابانی و باغ مانند بود و کنار جاده قدیم شمیران قرار داشت. باغ سفارت انگلیس هم کنار آن بود. مساحت باغ حدود ۲۷ هکتار و درب دوم ۵ هکتار بود. آن زمان باغ ۲در داشت. در اول به جاده قدیم شمیران و در دوم به پشت باغ باز می‌شد. زمین‌های درب دوم پشت باغ قرار داشت. به همین دلیل بعد از مدتی زمین‌های کنار در دوم باغ سفارت انگلیس به زمین‌های درب دوم شهرت پیدا کردند. آن زمان در دوم باغ درست به خیابان کشانی امروز در محله باز می‌شد.
کوچه ارکاب
حدود ۸۰ سال قبل تعدادی از اهالی روستای کشان از توابع تویسرکان همدان به محله درب دوم آمدند و در آن ساکن شدند. نخستین مهاجران از خانواده کشانی‌ها بودند. به همین دلیل شما امروز نام فامیلی کشانی را در محله درب دوم به تناوب می‌شنوید. اغلب اهالی محله نیز با هم فامیل و خویشاوند هستند. دلیل آمدن کشانی‌ها به محله این بود که آن زمان بلدیه شمیران به تعدادی کارگر نیاز داشت. کشانی‌ها هم از تویسرکان همدان به شمیران آمدند و در محله درب دوم ساکن شدند تا به استخدام شهرداری درآیند. البته باید گفت به جز اهالی تویسرکان همدان افرادی از سایر نقاط ایران نیز از جمله تبریز، اصفهان و… به محله آمدند. اهالی قدیمی می‌گویند نخستین ساکن محله درب دوم محمدعلی ارکاب نام داشت. اکنون کوچه‌ای در محله درب دوم به نام وی نامگذاری شده که قدیمی‌ترین و فرسوده‌ترین کوچه محله است و خانه ارکاب نیز در همین کوچه واقع شده که قدیمی‌ترین خانه محله و اکنون در دست وراث است.
ارتباط ساکنان با باغ سفارت
کنار در قدیمی خانه یکی از کوچه‌های پلکانی محله، پیرزنی با چادر گلدار نشسته و به دوردست‌ها خیره شده است.
«بلقیس رمضانی» از اهالی قدیمی محله می‌گوید: «حدود ۶۰سال قبل محله، بیابان و تپه بود. من و شوهر و بچه‌هایم از روستایی در اصفهان به اینجا آمدیم. خانه را خودمان ساختیم. اکثر اهالی خانه‌هایشان را خودشان ساختند. آن زمان با فرغون مصالح را از پایین تپه بالا می‌آوردیم. خیلی سخت بود. آب و گاز نداشتیم. تانکر آبی پشت باغ سفارت انگلیس بود که ما رخت‌هایمان را در آن آب می‌شستیم. برخی روزها هم به باغ سفارت انگلیس می‌رفتیم… نگهبان باغ یکی از اهالی درب دوم به نام مسلم کشانی بود. داخل باغ تعدادی از خانواده‌های باغبانان سفارت زندگی می‌کردند. کودکان درب دوم با کودکان آنها بازی می‌کردند و ارتباط عمیقی بین اهالی درب دوم و اهالی ساکن باغ سفارت وجود داشت. داخل باغ پر از درختان و گیاهان شمیران و حیواناتی مانند روباه و انواع پرندگان بود. اواخر دهه۵۰ این ارتباطات از بین رفت و دیگر کسی از اهالی به باغ سفارت رفت‌وآمد نکرد.»
پریسا امیرقاسم خانی
