قبرستان ممنوعه و متروکه دولاب تهران

در گورستان دولاب قبر ۴۰۹ سرباز و ۵۲۸ تن غیر نظامی وجود دارد ، بخش لهستانی گورستان با دو نماد سنگی که رویشان نشان عقاب و صلیب نقش بسته خودنمایی می کند ، نمادهایی که روی آنها به ۳ زبان لهستانی ، فرانسوی و فارسی نوشته شده است : “آرامستان تبعیدشدگان لهستانی که در موقع مراجعت به میهن خود اینجا به خواب ابدی فرو رفتند .”

اگر به قبرستان آرامستان پیرلاشز Pere-Lachaise پاریس سر نزده اید ، اگر آرامستان هایگیت لندن یا نووودویچی روسیه را ندیده اید ، وادی السلام نجف یا ظهیرالدوله تجریش را در برنامه بازدیدتان ندارید ، حتما سری به گورستان ممنوعه تهران بزنید .

پا که به گورستان میگذارید انگار در جنگلی بکر وارد شدید . طول بلند علفها نشان از این دارد که سالها از عمر این سنگ قبرها گذشته است . سنگهایی با علامت صلیب بر آنها و متعلق به کشورهای روسیه ، لهستان ، فرانسه ، ایتالیا و البته مسیحیان ایرانی . روی سنگها نقوش صلیب – عکسهای سیاه و سفید و تصویر بانوی غمگین یا مریم غصه دار دیده می شود . بالای برخی از قبرها شاخه های درختان کهن سایه انداخته است . از زبان مردم دولاب افسانه های زیادی درباره این قبرستان می توان شنید .

مشاهده نشان سربازان گمنام روسیه ، آرامگاه کنتهای فرانسوی ، شاهزاده های گرجی ، پزشکان دربار قاجار و پهلوی ، گورستان دسته جمعی لهستانیهایی که در جنگ جهانی دوم در راه بازگشت به وطن جان باختند و بسیاری از چهره های سرشناس تبعه کشورهای دیگر در اینجا می تواند جذاب باشد .

به سبب اینکه مالکیت آرامستان ارامنه متعلق به کشورهای روسیه ، لهستان ، فرانسه و ایتالیا می باشد و کسب مجوز از تمامی سفارتخانه ها الزامی است و با توجه به اینکه تاییدیه خلیفه گریهای ارامنه ، آشوریها ، ارتودکسها و کاتولیکها نیز مورد نیاز است ، بازدید از آرامستان کمی سخت است ، اما غیر ممکن نیست .

– تاریخچه گورستان :

تاریخچه گورستان از این حکایت دارد که نخستین تجمع ارامنه تهران در حاشیه حصار جنوبی شهر آن زمان یعنی جنوب بازار تهران بود ، که قدیمی ترین کلیسای شهر تهران نیز به نام کلیسای سورپ گورک در بازارچه قوام الدوله که در اواخر دوران قاجاریان بنا شده و هنوز پابرجاست نشان اجتماع ارامنه وقت بود و نخستین گورستان یا آرامستان ارامنه نیز در همان محدوده بنا شده بود که بعدها تخریب و جزو بافت مسکونی شهر تهران شد ، پس از آن دو گورستان یکی در ونک که محل تجمع جدید ارامنه بود و دیگری در شرق تهران در سال ۱۳۱۵ خورشیدی ساخته شد .

بنا به نوشته اعتمادالسلطنه در کتاب مرآت البلدان در سال ۱۱۳۷ به دستور کریمخان زند ، ارامنه سنگ تراش اصفهانی به تهران منتقل و در محله دولاب ساکن شدند و این بهانه ای شد برای احداث گورستان ارامنه در شرق تهران ، بعدها گورستان ونک به خاطر ساخت و ساز تخریب و برخی از سنگهای قیمتی آن به گورستان دولاب انتقال یافت ، البته مالکیت گورستان ارامنه از آن دولت فرانسه بود که توسط سفارتخانه های فرانسه ، ایتالیا و نماینده کلیساهای کاتولیک رم در ایران خریداری شده بود ، بخش مربوط به لهستان نیز توسط سفارتخانه لهستان در ایران در سال ۱۹۴۳ خریداری شد .

مساحت کل گورستان ۷۵۰۰۰ مترمربع یا ۷.۵ هکتار بوده که حدود ۴۴۰۰۰ مترمربع یا ۴.۴ هکتار آن متعلق به ارامنه و ۱۴۲۰۰ مترمربع متعلق به کاتولیک ها ، ۳۷۰۰ مترمربع متعلق به ارتودوکسها و مابقی متعلق به آشوریهای کلدانی است .

دیگر اینکه حدود ۵۰% آرامستان کاتولیکها متعلق به لهستانیها و مابقی شامل قبرهای افراد فرانسوی ، ایتالیایی ، انگلیسی ، چکی ، آلمانی و … می باشد .

مهمترین و ارزشمندترین قسمت گورستان ارامنه دولاب ، بخش آرامستان لهستانیهای آرامستان کاتولیکها است . لهستانیهایی که با کشتی به ایران آمده بودند و باید زودتر به کشورشان بازمیگشتند اما بیماری و خستگی امانشان نداد و درگذشتند و بر روی سنگ قبرهایشان نوشتند : هیچ کدام اینها سربازانی نبودند که در جنگ کشته شده باشند بلکه دلیل مرگشان بیماریهای واگیردار تیفوس و تحلیل قوا بود .

در ۱۵ فروردین ماه سال ۱۳۲۱ برابر با چهارم آوریل سال ۱۹۴۲ میلادی هزاران آواره لهستانی پس از تصرف کشورشان توسط آلمان نازی به اتحاد جماهیر شوروی منتقل و سپس به عنوان آواره به ایران فرستاده شدند .

این آوارگان در «دوشان تپه» و چند نقطه دیگر در خارج از شهر تهران اسکان داده شدند . این آوارگان سالها و برخی از آنان برای همیشه در ایران ماندند . از همین زمان کارکردن بانوان در رستوران ها و بارهای ایران امری عادی شد زیرا بیشتر آنان به این کار روی آورده بودند .

آلمان در سپتامبر ۱۹۳۹ به لهستان لشگر کشیده بود تا آن قسمت از خاک آلمان را که پیشتر «پروس» خوانده می شد و پس از جنگ جهانی نخست به آن کشور ضمیمه شده بود پس بگیرد .