وقتی توسعه، روندی لجامگسیخته پیدا میکند نتیجهاش این میشود که هرچه به عنوان میراث یک شهر میباید حفظ و حراست میشده، از بین میرود.
برای نسل من که تهران قدیم را هنوز به خاطر دارند، سیمای فعلی پایتخت، حکم شهری را دارد که خیلی آن را نمیشناسند.
حضور در این شهر برای یک تهرانی قدیمی مثل ورود یک غریبه به جایی است که هیچ نسبتی نمیتواند با آن داشته باشد. موضوع فقط نوستالژیک نیست؛ اینکه هرچه در گذشته بوده خوب و دلنشین بوده و هر آنچه در «حال» میگذرد نامطلوب و ناپسند است.
چنین دیدگاهی نمیتواند منطقی باشد. قطعا در این سالها تحولاتی رخ داده که دستکم برخی از آنها مطلوب بوده است؛ مثلا کدام عقل سلیمی است که مترو را انکار کند؟ بدون توسعه و پیشرفت هیچ شهری نمیتواند پویایی خود را حفظ کند.
جدای از این اما، وقتی توسعه، روندی لجامگسیخته پیدا میکند نتیجهاش این میشود که هرچه به عنوان میراث یک شهر میباید حفظ و حراست میشده، از بین میرود.
در این شهر، کوچه و خیابانها و ساختمانهایی بودند که بخش مهمی از هویت تهران بودند. این هویت به دلایل مختلف و متنوع مخدوش شده است. شهر بیش از اندازه بزرگ شده و در این توسعه نامتوازن، محلهها و ساختمانهای قدیمی هم آسیب دیدهاند.
از بین رفتن مفهوم محله در بسیاری از نقاط پایتخت برای تهرانیهای قدیم حکم فاجعه را دارد. معماری زشت و بیهویتی که در این سالها بر تهران تحمیلشده، فقط ساختمانها و محلههای قدیمی را دچار دگردیسی نکرده. با به هم ریختن محله، مفاهیم و ارزشهای دلپذیر گذشته هم تغییر کرده است.
از هر تغییری اگر مثبت باشد باید استقبال کرد ولی در این مورد چگونه میتوان تحولات را با نگاهی خوشبینانه ارزیابی کرد؟
این ساختمانهای مرتفع و این برجها با خود فرهنگی را آوردهاند که دیگر همسایهها یکدیگر را نمیشناسند، با هم کاری ندارند و بعضی وقتها حتی از یک سلام و علیک ساده هم پرهیز میکنند. گویی عدهای غریبه از سر اجبار در یک ساختمان گردهم آمدهاند و ناچارند در مجاورت یکدیگر زندگی کنند.
آن مناسبات ریشهداری که محصول محلههایی شناسنامهدار بود از بین رفته و جای خود را به ساختمانهایی به ظاهر مدرن داده که در آن خبری از آن علقهها و مهرورزیهای سابق نیست.
نمیخواهم حکم صادر کنم که همه جای تهران به این وضعیت دچار شده ولی شهروندان خودشان میتوانند قضاوت کنند که این شهر با آن همه خاطره و ریشه، چقدر با گذشتهاش فاصله گرفته است. فاصلهای آنقدر عمیق که در گذشته برای بچه محلهات جان هم میدادی اما امروز ممکن است از کنار همسایهات عبور کنی و سلام هم ندهی.
سعید نیک پور، بازیگر، کارگردان تلویزیون و تئاتر
