تهران روزهای گذشته که به این شکل نبود. سر بر می‌گرداندی پر از باغ، بستان و چنارهای سر به فلک کشیده بود. صدای جوی آب از هر گذرش به گوش می‌رسید و پرندگانش صبح و شام غوغا به پا می‌کردند.
از آن باغ‌های دوره گذشته تنها تعدادی باقی مانده است. باغ نگارستان یکی از آن همه است که در نزدیکی بهارستان جای گرفته و داخلش که شوی، با اینکه وسعتش به اندازه روزهای سابق نیست اما همان لطف و صفای قدیم را دارد.
نگارستان از باغی بی انتها تا دانشسرای عالی
قرار بود مرکزی ییلاقی – حکومتی خارج از دارالخلافه باشد، پس بین سال‌های ۱۲۲۲-۱۲۲۸ هجری قمری به فرمان فتحعلی شاه قاجار ساخته و پس از آن مسکن دائمی شاه قاجار شد.
باغ نگارستان که اکنون در میدان بهارستان و بالای وزارت ارشاد جای گرفته تنها قسمت کوچکی از آن همه عظمت و وسعت دوره قاجار است. طبق استاد قاجاری ضلع شمالی میدان بهارستان دروازه جنوبی آن بود و از طرف شرق به دروازه شمیران و خیابان نگارستان و از طرف غرب به صفی علیشاه یا خیابان سرسره سابق منتهی می‌شد. بعدها حاج میرزا آقاسی حصاری به دور باغ کشید که به حصار دوم معروف است و تقریباً همان محدوده امروزی است.
میان این باغ زیبا، عمارت و کاخ‌های مجللی چون عمارت دلگشا بنا شده بود که تالار سلام در آن قرار داشت و در دو طرف آن تصاویر زیبایی گچبری شده بود.
یک طرف فتحعلیشاه در حال جلوس بر تخت و تصاویر میرزا ابوالحسن خان ایلچی وزیر خارجه و افراد دیگر قرار داشت و در طرف دیگر تصویر سر جان ملکم و سفرای روس و عثمانی به چشم می‌خورد.
تالار قلمدان نیز تالاری دیگر بود که نقاشی دیگری را در بر می‌گرفت. فتحعلیشاه در وسط نشسته و پسران وی او را در بر گرفته بودند. همچنین حمام و حوضخانه های متعددی در این باغ وجود داشت. این باغ به دلیل وجود این نقاشی‌ها و نگاره‌های متعدد به نگارستان شهرت یافت.
باغ نگارستان وقایع متعددی را به خود دید. از جمله مهمترین آن قتل وزیر مشهور میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی است که به امر محمد شاه صورت گرفت. به این صورت که قائم مقام را مدتی در بالاخانه عمارت دلگشا حبس کردند و سپس به دالان عمارت حوضخانه بردند و به قتل رساندند.
پس از گسترش تهران در زمان ناصرالدین شاه، نگارستان داخل حصار جدید قرارگرفت و ییلاقات شاه به شمیران و اطراف تهران برده شد. پس نگارستان به ادارات دولتی اختصاص داده شد و به مدت یک سال وزارت عدلیه دوران ناصری شد.
پس از آن در دوره مظفر الدین شاه به اولین مدرسه فلاحت در ایران اختصاص داده شد و بعد از آن به مدرسه صنایع مستظرفه با ریاست محمد خان غفاری کمال الملک در عمارات جنوبی تبدیل شد.
از آن به بعد و خصوصاً در روزگار مشروطه بناهای این باغ هر روز رو به افول و سراشیبی نهاد و هر روز ویرانه تر می‌شد. تا اینکه در سال ۱۳۰۷ بناهای آن که ویرانه‌ای بیش نبود از طرف وزارت معارف از بین رفت و در محل آن، سه عمارت با رعایت سبک معماری ایرانی قاجاری و اصول مدرسه سازی توسط نیکلای مارکوف (معمار روسی) بنا شد.
یکی از آنها را به دبیرستان علمیه اختصاص دادند و در نهایت در سال ۱۳۱۱ این مجموعه به دانشسرای عالی اختصاص داده شد تا به تربیت معلم برای مدارس جدید ایران بپردازد. تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی و ادبی چون علی اکبر دهخدا، سعید نفیسی، ملک الشعرای بهار و… در این مجموعه به دانش اندوزی پرداختند.
سال ۱۳۱۵ عمارت کتابخانه در شمال شرقی نگارستان ساخته شد و پروین اعتصامی به عنوان معاون کتابخانه در آنجا مشغول به کار شد.
نگارستان از دانشگاه تهران تا باغ موزه تاریخ و مفاخر
سال ۱۳۱۳ قانون تاسیس دانشگاه تهران در مجلس به تصویب رسید. طی آن از سال ۱۳۲۵ به بعد تعدادی از دانشکده‌های دانشگاه تهران به نگارستان منتقل شد و از سال ۱۳۳۵ نگارستان به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، مؤسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات اختصاص یافت.
پس از آن در سال ۱۳۳۷ باغ نگارستان به مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار شد و در ادامه در معرض تخریب‌های زیادی قرار گرفت و رو به ویرانی نهاد.
باغ زیبای نگارستان در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۵ مورد بی مهری کامل قرار گرفت و طبق توافقات دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه قرار شد که به پارکینگ و تعمیرگاه تبدیل شود.
اما تعدادی از استادان و فارغ التحصیلان دانشسرا و دانشگاه تهران طی اعتراضی مانع تخریب آن شدند. با این حال بخشی از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه تخریب شد و پس از آن با تصویب و راه اندازی موزه تاریخ علم و مفاخر دانشگاه تهران مورد حفاظت و مرمت قرار گرفت.
حال و هوای کنونی نگارستان
نگارستان حالا باغ موزه‌ای بسیار با صفاست و با وجود اینکه از روزگار قاجار تاکنون مورد تغییرات زیادی قرار گرفته اما همچنان سراپا ایستاده است و مانند تکه‌ای بهشتی در میان دود و دم شهر تهران به زندگی ادامه می‌دهد.
ساختمان‌هایش آثار هنری مختلفی را در بر گرفته و حیاطش با حوض‌های کوچک و بزرگ و درختان سر سبز و مجسمه‌های بزرگان علم و ادب صمیمیت فوق العاده ای دارد. کافه‌ای در گوشه‌ای از آن مشغول به کار است و نوشیدن قهوه‌ای در فضای آرامش بخش آن حال و هوای خوبی دارد. در این بهاران زیبا رفتن به باغ نگارستان را از دست ندهید.
