درباره بازار تهران
تهران ۲۱۸ سال قبل توسط آغا محمد خان سرسلسله قاجار به پایتختی کشور برگزیده شد اما تا دوران ناصرالدین شاه تحول عمده ای جز تبدیل چند باغ بزرگ به قصر سلطنتی در آن رخ نداد.امروز جز چند کاخ سلطنتی و مسجد و امامزاده، عمارت شمس العماره و یکی از دروازه ها که نگه داشته شده، تنها بازار تهران است که از قرن نوزده یادگارانی در خود دارد.بازار تهران یادگار دوران ناصرالدین شاه قاجار است که در میانه سلطنت پنجاه ساله خود یک شهرساز فرانسوی را مامور کرد که …. نقشه ای از “دارالخلافه ناصری” تهیه کند.به ظاهر، گرمای تابستان های تهران است که ساخت بازاری مسقف را ایجاب می کند و سرمایه داران و اشراف هم با وقف تیمچه ها و بازارچه ها بر آن می افزایند، ناصرالدین شاه هم عمارتی بزرگ به سبک “اپراخانه های فرنگ” برای تغزیه و برگزاری مراسم رسمی در نزدیکی آن می سازد(تکیه دولت) و بزرگ ترین مسجد را چسبیده به آن برپا می دارند (مسجد امام خمینی) تا در نزدیکی کاخ های سلطنتی، شهری شکل گیرد.
جهانگردان و دیپلمات های خارجی مقیم تهران، از اواخر قرن نوزدهم، بازار مسقف این شهر را به عنوان دیدنی ترین نقطه پایتخت ایران توصیف کرده اند، بازاری که تجارت تمامی تولیدات داخلی و کالاهای وارداتی کشور بدان ختم می شد و صنایع کوچک در آن شکل می گرفتند.
در تمام دوران مشروطیت تا انقراض سلسله قاجار بازار تهران، بزرگ ترین بازار کشور و محل اصلی حرکت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پایتخت بود و تنها بعد از آغاز دوران نوسازی شهرها ( دوره رضاشاه) به آرامی طبقه مرفه و متوسط شهری از بازار مسقف تهران دل کندند و به محلات نوساز رخت برکشیدند.
در همان دوران تصمیماتی از طرف شهربانی کشور به اجرا گذاشته شد که به بهانه حفظ امنیت سرمایه های تجار و کسبه بازار، ورود و خروج به بازار را از ورودی های هشت گانه آن کنترل کند و از جمله بعد از ساعت شش بعداز ظهر نوعی قرق در آن جا برقرار دارد. تدبیری که بی نتیجه ماند چرا که ورود به هزارتوی بازار تهران تنها از ورودی های هشت گانه آن نبود بلکه صدها کوچه و پسکوچه، امکان دسترسی افراد را به محله های دیگر فراهم می کرد.
پیچیده بودن راه ها و کوچه های تودرتو بازار، چند بار این منطقه را به پناهگاه مخالفان حکومت تبدیل کرد، به جز ماه های اول انقلاب مشروطه، که با وجود مواظبت نظمیه، هر صبح بر دیوار بازار ده ها شبنامه نصب بود، مرکز کمیته مجازات که صد سال پیش با چند ترور سیاسی توانست رعبی در دل های سیاسیون بیندازد، در بازار تهران بود.
مقاومت در برابر نوسازی
در سال ۱۳۵۴ که درآمد حاصل از نفت چهره تهران و شهرهای کشور را تغییر داده بود، با توجه به احاطه کامل حکومت به بازار و شاخه های آن، غلامرضا نیک پی، شهردار وقت تهران ماموریت یافت تا کاری را که در سال های گذشته آغاز شده بود، به انجام برساند.
طرح جامع شهرداری در آن زمان دادن نظم به بازار و انتقال کارگاه های مزاحم و آلوده کننده از آن بود که با ممنوعیت صدور مجوز ساخت و تعمیر در محوطه بازار آغاز شد. تازه در این زمان بود که آشکار شد مالکیت مغازه ها و خانه ها درون مجموعه بازار تهران چه امر پیچیده ای است.
بیش از نیمی از بازار وقف است و مانند اکثر موقوفات، متولیان نیز آن را رها کرده اند و در نتیجه حجره هایی که سرقفلی آن به میلیون ها (اینک میلیاردها)می رسد، روی کاغذ و با توافق متصرف و مالک جدید رد و بدل می شود در حالی که اجاره رسمی آن ها هنوز به بهای اندک گاهی ماهانه بیست تومان است.
ده سال بعد از انقلاب، غلامحسین کرباسچی طرح های وسیع بازسازی تهران را آغاز کرد که از جمله بخش های پراهمیت آن تغییر شکل و کاربری بازار و میدان های بار تهران بود، این هر دو عمل وی با مقاومت شدید بازاری ها و میدانی های سابق روبرو شد.
مشکل خدمت شهری
اما جدا از مسائل سیاسی، آن چه در پنجاه سال گذشته مجموعه بازار تهران را در صدر توجه سازمان های خدماتی قرار داده است بافت فرسوده و پیجیده بازار تهران است که در مسیر انواع تحول هایی که تهران را گسترده کرده، همچنان دست نخورده مانده است.
رساندن خدمات شهری، از آب و فاضلاب، برق، گاز و تلفن به درون این مجموعه دارای پیچیدگی هایی بوده است.
به گفته کارشناسان خدمات شهری، در صورت وقوع زلزله در تهران، با وجود تاق های ضربی مقاوم، از آن جا که بیشتر خانه ها و مغازه های بازار تهران با مصالح سنگین و بدون مقاوم سازی ساخته شده و همچنین با توجه به بافت متراکم آن می توان پیش بینی کرد که فاجعه ای بزرگ ببار آید.
مشکل ترین کار در هنگام وقوع حوادثی مانند آتش سوزی و زلزله نبود راه های دسترسی به درون بافت کهنه بازار است. این در حالی است که هنوز در انبارها و تیمچه های بازار میلیون ها تن کالای قابل اشتعال انبار شده است بدون آن که وسایل و امکانات مدرن ضد آتش در آنها کار گذاشته شده باشد.
مطابق آمار آتش نشانی مرکز تهران، هر هفته پنج آتش سوزی در منطقه بازار رخ می دهد. این امر نشان دهنده آن است که ساخت پایانه ها و انبارهای مدرن در نقاط مختلف و انتقال بسیاری از کارگاه ها از بازار به مناطق دیگر باز هم از تراکم کالا در بازار نکاسته است.
و امروز…
بازاری که روزگاری مجمع هنرمندان و استادان نامی صنایع ظریف بود، و در طول زمان صنعتگران و هنرمندان از آن رخت برکشیدند و چنان که از روزنامه های دوران مشروطیت بر می آید کسانی نگران فراوانی کالاهای وارداتی خارجی در آن شدند، کالاهای پلاستیکی، کفش ها و لباس های کارخانه دوز، ظروف سبک وزن و کالاهای وارداتی از زیر و بالای آن می جوشد، حتی روابط انسانی و قوانین حاکم بر دادوستد در آنجا دگرگون شده است، اما در برابر تغییر شکل ظاهری همچنان مقاومت می کند.
گرچه امروز هم جهانگردانی که به تهران سر می زنند، از جمله دیدنی هاشان بازار تهران است اما در آن جز فرش، طلا و گاهی عتیقه های بیشتر ساختگی چیز زیادی برای خریدن وجود ندارد.
بازماندگان صاحبان و واقفان تیمچه های درون بازار دیگر آن را از یاد برده اند. چند سقاخانه بی آب یادگار روزگارانی است که متملکین، تشنه لبان را در ازای دعایی سیراب می کردند، و مهم تر از همه کتابخانه و موزه حاج حسین آقا ملک که همچنان پر از بدایع کتاب های خطی و اشیای عتیقه است، گرچه چندان بازدیدکننده ای ندارد.
بازار تهران بازاری است قدیمی در مرکز شهر
این بازار در میان خیابانهای مولوی در جنوب، سیروس (مصطفی خمینی) در شرق، بوذر جمهوری (پانزده خرداد) در شمال و خیام در غرب قرار گرفته است. در تقاطع این خیابان ها میدان محمدیه، چهارراه مولوی و چهارراه سیروس قرار گرفته اند.
میدان پانزده خرداد در بیرون از محدوده بازار و سبزه میدان در محدوده بازار قرار گرفته است. از گذرهای اصلی درون بازار می توان از گذر لوطی صالح نام برد.
گذرگاههای اصلی مسقف
بازار بزرگ، بازار امیر، بازار عباس آباد، بازار کفاشها، حمام چال، مزینی، بازار زید، پاچنار، فراش باشی (نظام)، کبابیها، باقرپور، بازار نجارها، نوروز خان، بازار مسجد جامع، بازار بین الحرمین، چهار سوق، خیاط ها، احمدی (حاجی ابوالفضل)، غریبان، منوچهر خانی.
سراها
اباچی- ابوتراب- اتحاد- احمدی- اربابی- آزادی- اسلامی- اعظم- افراشته- افسر- اقبال- اکبریه- امیرکبیر- امین اقدس- انقلاب- ایوبیان- با تقوی- بابک- بازرگانان- بهار- بهنودی- بوعلی- بیهقی نو- پارسا- پارک- پایدار- پیروز- تقی زاده- تکیه- تهرانچی- توکلی- تیموری- جلیلی- جمهوری- جنتی- جواهریان- جوریز- چهار بازار- چهل تن- حاج ملاعلی کنی- حاج نادعلی- حاج حسن- حاجی حسن اول- حاجی حسن دوم- حاجی زمان- حافظ- حجاز- حدید- حریری- حسن نژاد- حمام قبله- خالقی- خدایی- خرم- خوانساریها- خورشید- دالان دراز- دشتی- دلگشا- دوستعلی خان- رازی- راستی- رحیمیه ۱- رحیمیه ۲- رحیمیه ۳- روحانی- روحانی قدیم (اخلاقی)- روحیه- روغنی ها- سادات- ساعتچی- سجاد- سعادت- سلاحی- سلطانیون- سلیقه- سلیمانی- سیدمحسن- شکروی- شکروی جدید- شیخ جعفر- شیرازی- صادقیه- صدر- صدریه- صدیق- صلحی- صمدیه- ضرابی- ضیافت- عادلی- عالی نو- عباسی- عبدالواهب- عدل اسلامی- عربزاده- عزیزیان- عطاران- غرب- غفاری- فتاح- فرزانه- فولاد- قائم بزرگ- قائم کوچک- قدیانی- قیصر- کرباسی- کرمی- کیهان- گردن کج- گلستان- گلشن- گلشن شکن- لاله- ماشاءالله- ماهرو- محمدی- محیط- مریم- مستوفی- مشکات- مصباح ملی- ممتاز- منصور- مهدی- مهدی زاده- موسوی مهر- میر علی نقی- میرزا اسماعیل- میرزا عباس- ناصری- نقالخانه- نو قزوینی ها- نواب- نور- نیازی- وحید- وزیری- وهابیه- یزدی ها- یمین.
پاساژها
۱۱۰- احمدی- ارباب زاده- آرش- آزادی- اسلامیه- اقدسیه- امیر- آنتیک- آهن- ایده آلی- ایران یراق- برقعی- بری- بهبهانی- بهرامی- بوستان- پردیس- تجارت- جعفری- جهان- جوادیون- جواهریان- حاتمی- حضرتی- حمید- دربنده- دین- رحمتی- رحیمی- رز- رضا- زاد- زمرد- سعادت- سعید- سیدجعفر- شریف- شمس- شناور- شهرابی- شیروانی- صدف- صدقیانی- صفا- صنایع- ظفر- عادلی- عظیمی- علوی- علی کراچیان- غنی آبادی- فجر- فرد حسنی- قادری- قدسی- قیصریه- کاشانی- کاشی ها- کامیاب- کاووسی- کلاهدوز- کمالی- کمیلیان- کویتی ها- کویتی های جدید- گل ها- لطفی پور- مباشر- مسعود- منصور- مهتاش- موقونه- میلاد- ناصر- نصیری- نور- نیکبخت- وحدت- وطن- وین- یکتا
بازار و بازارچه
امیر- آهنگران- بزرگ- بین الحرمین- پردیس- پرسپولیس- خلیج فارس- خیاط ها- دروازه نو- دوبی- رضا- زرگرها- زید- طوسی- عباس آباد- قیصریه- کفاش ها- کیش- کیلوئی ها- لوازم التحریر- مسجد جامع- مسگرها- ملی- نجارها- نیک
بازار مسگرها
